درس تربیت بدنی این قابلیت را دارد که در کنار تعلیم حرکت، از طریق حرکت، برای تعلیم موثر واقع شود. در برنامه های درسی در هم تنیده، تربیت بدنی می تواند کمک موثری برای سایر دروس باشد.
در برنامه درسی تربیت بدنی، جهت گیری اساسی یاددهی-یادگیری، کسب و حفظ سلامتی برای دانش آموزان است؛ از این رو، اهداف آموزشی حیطه های سه گانه ی زیر را شامل می شود:
الف- آگاهی های مورد نیاز:
سیر مطالب مورد نیاز به گونه ای طراحی گردیده است که پشتوانه ی مناسبی برای مهات های کسب شده، باشد و بدین وسیله بستر مناسبی را برای دانش آموزان جهت حفظ سلامت خود در آینده، بدون کمک دیگران، فراهم آورد. دامنه ی آگاهی های مورد نیاز عبارت اند از:
1- حرکت پایه: یکی از مهم ترین جنبه های برنامه ی درسی تربیت بدنی است که نقش بسیاری درشکل گیری وضعیت مکانیکی بدن در شرایط ایستا و پویا دارد. در این قسمت، اشکال صحیح حرکات پایه (الفبای حرکت)- یعنی راه رفتن، دویدن، پریدن، با پرش رفتن، با جهش رفتن و ...- مورد بحث و بررسی قرار می گیرد و به شیوه ای ساده آگاهی های لازم را به دانش آموزان منتقل می کند؛ به عبارت دیگر، بحث حرکات پایه از ساده ترین آن شروع می شود و تا پایان دوره ی ابتدایی، مجموعه ی مطالب مورد نیاز درباره ی آن ادامه می یابد.
لازم به ذکر است با توجه به اثر تعیین کننده ی وضعیت های مختلف نگهداری بدن، همچون ایستادن، نشستن و خوابیدن، بر ستون فقرات در پایه ی اول ابتدایی به همراه حرکات پایه ارائه شده است؛ بنابراین، موارد یاد شده جزء حرکات پایه محسوب نمی شود و تعلیم وضعیت صحیح آن ها به منظور جلوگیری از ناهنجاری های ستون فقرات صورت می گیرد.
2- آمادگی جسمانی: آمادگی جسمانی عاملی تعیین کننده در سلامت جسمی و حرکتی فرد است. با توجه به اجزای مختلف آمادگی جسمانی همچون استقامت عمومی (قلبی- تنفسی)، انعطاف پذیری، استقامت موضعی (عضلانی) و قدرت- که نقشی تعیین کننده در سلامت دارند- و نیز اجزای دیگری که بر عملکرد حرکتی اثرگذار هستند (چابکی، هماهنگی، توان، تعاول و سرعت)، دادن آگاهی های لازمه در هریک از موارد، دانش آموزان را از اهمیت و ضرورت آن ها مطلع می سازد و پشتوانه ی مناسبی را برای بخش مهارتی کلاس درس تربیت بدنی فراهم می آورد.
3- تغذیه و بهداشت ورزشی: مباحث این بخش، لزوم تعادل بین انرژی دریافتی و مصرفی را برای دست یابی به وزن متعادل در کنار فعالیت های ورزشی یاد آور شده و در پایان دوره منجر به نتیجه گیری منطقی در خصوص ارتباط تنگاتنگ ورزش و تغذیه می شود. زمان دقیق صرف غذا قبل از فعالیت ورزشی، نقش آب و مایعات در فعالیت ورزشکاران و موارد دیگر، همگی توجه همزمان به ورزش، بهداشت و تغذیه را یادآور می شوند.
4- ایمنی در ورزش: در محیط های ورزشی، محیط، ابزار، حریفان به هنگام رقابت و نیز شرایط تمرین و بازی ممکن است اثرات زیادی بر سلامت ورزشکاران داشته باشند. شناخت و آگاهی نسبت به هریک از موارد یاد شده، دانش آموز را برای فعالیت سالم و بی خطر آماده می کند. آگاهی از این موارد برای معلم نیز به عنوان حافظ سلامت دانش آموز، اهمیت زیادی دارد.
5- شناخت رشته های ورزشی: رسالت اصلی تربیت بدنی در مدارس، سلامت دانش آموزان است ولی آگاهی از رشته های ورزشی به دو دلیل اهمیت دارد؛ اولاٌ، برای فرزندان این مرز و بوم در اقصی نقاط آن اطلاع از رشته هایی که در سطح قهرمانی کشور در مدارس اجرا می شود یک حق مسلم است و ثانیاٌ، برای نخبگانی که دارای هوش جسمانی مناسبی هستند و در ساعات درس تربیت بدنی شکوفا می شوند، شرایطی را فراهم می آورد تا قبل از انتخاب رشته ی مناسب با وضعیت جسمانی و علاقه ی خویش، اطلاعات مفیدی به دست آورند؛ به عبارت دیگر، به دانش آموزان در جهت هدایت استعدادهای ورزشی کمکی می شود. در طراحی این بخش- برای ارائه ی اطلاعات در خصوص رشته ها- از زوایای مختلفی به موضوع توجه شده است. این کار گاهی با مدد گرفتن از اندام ها و به صورت (رشته هایی که با دست بازی می شوند)، (رشته هایی که با پا انجام می شوند) و ( رشته هایی که با دست و پا انجام می شوند) ارائه می گردد و گاهی با استفاده از وسایل به کار گرفته شده در ورزش و به شکل (رشته هایی که با وسیله و بدون وسیله انجام می شوند) به بحث گذاشته می شوند و در هر حال با نگاهی دقیق مشخص می گردد که عناوین به کار گرفته شده، بهانه ای است برای ارائه ی اطلاعات در مورد رشته های ورزشی که تعداد مشخص را شامل می شوند.
6- اهداف تربیت بدنی: بازی های ورزشی از پایه ی اول تا پنجم ابزار مناسبی را در اختیار معلم قرار می دهد تا هدف های اجتماعی، شناختی و عاطفی و روانی را در چنین بستری پیگیری کند. البته فرصت بحث و بررسی در این مورد پس از طی پایه سوم و در سال های چهارم و پنجم تحصیلی بین معلم و دانش آموزان و دانش آموزان با یک دیگر فراهم می گردد. از این طریق می توان شرایط قوی تر و موثر تری را برای تاثیر گذاری بر نگرش دانش آموزان فراهم کرد.
ب- مهارت های ضروری:
آنچه در بخش دانستنی ها مطرح شده به عنوان دانش پایه تلقی می شود که یادگیری مهارت های اساسی در تربیت بدنی را تسهیل می کند.
دو بخش اساسی مهارت ها در تربیت بدنی، حرکات پایه و آمادگی جسمانی است. در سال های چهارم و پنجم، حرکات پایه جای خود را به مهارت های پایه ی ورزشی می دهند ولی آمادگی جسمانی به عنوان یک عامل اساسی در جهت تقویت سلامت جسمی و عملکرد حرکتی دانش آموز در تمامی پایه ها جایگاه ویژه ای خواهد داشت. در واقع، تمامی تلاش ها در بخش مهارتی بر ارتقای سطح آمادگی جسمانی و حرکتی دانش آموزان معطوف است.
دانش آموزان در قالب کلاس های مهارتی به تمرین پرداخته و معلم نیز از طریق مشاهده ی رفتارها و یادآوری آنچه در کلاس دانشی و از طریق تعامل فراگیری شده است به تسهیل و تصحیح روند یادگیری می پردازد؛ به عبارت دیگر، دانستنی های مورد نیاز باید قبل از کلاس مهارتی از سطح مناسبی برخوردار شده باشند تا در هنگام تمرین مهارت ها، نیازی به طرح مجدد آن ها نباشد و روند تمرین کند نشود.
تمرین حرکات پایه از سطح ساده- همچون راه رفتن- آغاز می شود و در طی سه پایه ی اول تکمیل می گردد. علاوه بر پیش بینی تمرین هر یک از حرکات پایه به صورت یک واحد آموزشی، جلساتی نیز به ترکیب مهارت ها اختصاص یافته است؛ زیرا در نهایت، کسب مهارت در تلفیق و اجرای این حرکات در طی عمل مورد نظر است. در بازی ها به عنوان ابزاری اساسی به کمک تمرین تلفیق حرکات پایه می آیند و نقشی تعیین کننده در فرایند آموزش ترکیب حرکات پایه ایفا می کنند. نکته ی مهم دیگر، شناخت مفاهیم از طریق واسطه قراردادن این حرکات است؛ به عبارت دیگر، افزایش آگاهی های دانش آموز از بدن، فضا، جهات، زمان و بسیاری از مفاهیم دیگر از طریق تلفیق آن ها با حرکات پایه و نیز اجرا میسر می شود.
نکته قابل تامل دیگر، کسب آمادگی جسمانی است. آمادگی جسمانی به دلیل اجزای متنوع نه گانه ی آن، که در بخش دانستنی ها به آن اشاره شد و به صورت گسترده تری در بخش پیوست ها ارائه می گردد، نه تنها در پنج پایه تحصیلی ابتدایی بلکه در دوره های تحصیلی بعد نیز مورد تاکید واقع می شود تا ضمن کسب توانایی در هر یک از اجزا، به عنوان عاملی تعیین کننده در سلامتی برای دانش آموز شناخته شود و در بین عادات زندگی حال و آینده ی او جایگاه ویژه ای پیدا کند.
پ- نگرش های مورد انتظار:
انتظار می رود برنامه ی درسی تربیت بدنی در کنار رشد و ارتقای آمادگی جسمانی و حرکتی از طریق تمرین در کلاس های مهارتی، افزایش علاقه ی دانش آموزان به شرکت فعال در فعالیت های ورزشی، گرایش آنان به آمادگی جسمانی و بهبود حرکات پایه، تمایل به رعایت اصول بهداشتی در ورزش، گرایش به کسب و توسعه ی مهارت های ورزشی و رعایت اصول ایمنی در فعالیت های ورزشی را، از طریق تعامل بین معلم و دانش آموزان و دانش آموزان با یک دیگر در کلاس های دانشی به همراه داشته باشد. در واقع، کلاس های دانشی فرصت بیشتری را برای شکل گیری نگرش ها برای دانش آموز فراهم می کند؛ از این رو، کلاس دانشی نیز ازجهت روش مدیریت معلم در روند یاددهی- یادگیری فعال اهمیت ویژه ای دارد.
ورزش از جمله علومي است كه ويژگيهاي علمي آن در ابعاد مختلف جامعه، به ويژه بعد فرهنگي و اجتماعي بسيار روشن و آشكار است.
همچنين در بهداشت و سلامت جسم و روح، ايجاد نشاط، افزايش قابليتهاي كاربردي ماهيچهها و عضلات در هنگام انجام كارها نقش كارسازي دارد.
به همين جهت است كه كشورهاي مختلف، جايگاه ويژهاي براي تربيت بدني و ورزش قائل هستند و سازمانهاي گوناگوني را براي گسترش آن ايجاد كردهاند.
تربيت بدني و اهداف آن در دبستان
در جامعه ما تربيت بدني بيشتر بر هدفهاي ارزشمند انساني تأكيد دارد كه منظور از آن همان پرورش فكر و جسم در جهت رشد و تكامل ارزشهاي انساني و آموختن رفتارهاي مطلوب فردي و اجتماعي است.
از آنجا كه معلومات و مهارتهاي مختلف انسان، جنبه اكتسابي دارد، براي به فعليت درآوردن استعدادهاي خود لازم است به آموزش و تمرين بپردازد. بنابراين اهميت تربيت بدني و ورزش در آمادگي براي رسيدن به كمال والاي انساني غيرقابل انكار است.
اهداف اصلي تربيت بدني را ميتوان به سه دسته تقسيم كرد:
1-هدفهاي جسماني:
-تقويت قواي عمومي بدن
-ايجاد هماهنگي بين اعصاب و عضلات
-ايجاد سرعت و مهارت در واكنشهاي عضلاني
-ايجاد استقامت در برابر فشارهاي جسمي
-ازدياد نيروي بدني
-اصلاح و توانبخشي و جبران نقايص بدني
2-هدفهاي رواني:
-كشف خويشتن از نظر استعدادهاي نهفته بدني – رواني
-تربيت شخصيت و پرورش روحيه همياري
-برانگيختن فرد براي تحرك و پيشگيري از خمودگي
-برقراري تعادل رواني و احساس نيرومندي
3-هدفهاي اجتماعي:
-پرورش حس احترام به قوانين گروهي و اجتماعي
-پرورش توان مديريت و تصميمگيري
-پرورش احساس نوعدوستي و جوانمردي
-پرورش نيروي بدني – رواني مورد نياز جامعه
-پرورش روحيه ايثار و از خودگذشتگي
-پيشگيري از سرايت بيماريها و برخي از آسيبهاي اجتماعي
اهميت ورزش در دوران كودكي
اهميت دادن به ورزش در دوران كودكي، امري مهم و حياتي است. زيرا كودك همواره در حال رشد است و رشد مطلوب و همه جانبه او ميتواند در زندگي آيندهاش بسيار مفيد و موثر واقع شود. رشد كودك در صورتي در دوران نوجواني تكميل ميشود
كه جريان رشد او در تمامي مراحل قبلي به خوبي هدايت شده باشد.
در سنين پايين، نقص يا ناراحتي در قسمتي خاص از بدن، با تمرين و تقويت عضلات سريع تر برطرف ميشود.
اما هرچه سن كودك افزايش يابد، اين عمل به كندي امكانپذير خواهد بود.
بيتوجهي به نقص يا ناراحتي بدني كودك در اين دوره باعث ميشودكه آن ناراحتي به طور بسيار سريع پيشرفت كند.
راهرفتن و نشستن غلط كودك ممكن است عوارضي در او ايجاد كند كه مستقيما بر ستون فقرات او اثر نامطلوبي بگذارد. در سنين قبل از نوجواني بهتر است به حركات بدني كودك شكل داده شود. بنابراين بايد امكانات، وسايل و لوازم به اندازه كافي در اختيار او قرار گيرد.
انواع دو، پرشها، پرتاب توپ و پاس گرفتن به شكل رقابتي، خودبهخود باعث تقويت همه جانبه روح و جسم كودك مي شود.
بازي كودك در دبستان
در دوره دبستان، تربيت و تقويت كودك از طريق بازي، امري ضروري است. يكي از موثرترين وسيلهها براي رسيدن به وضع مطلوب در تربيت بدني و ورزش دوره ابتدايي، بازي است.
كودكاني كه بين 7 تا 12 سالگي در مرحله دبستاني ميگذرانند، تمايل زيادي دارند كه به صورت گروهي بازي كنند.
در اين دوره، بازي نقش بسيار مهمي در رشد كودك دارد. فعاليت و جنب و جوش كودك در دوره دبستان بسيار زياد است. كودك به اقتضاي رشد ذهني و حواس خود در اين مرحله قادر است مسائل و حقايق بيشتري را نسبت به دورههاي قبل درك كند و به قول برخي از صاحبنظران، فعاليتهاي كودكان كه اغلب به شكل بازي در ميآيند، كليد حقيقي رشد و تكامل همه جانبه آنها است.
يادگيري از طريق انجام دادن و بازي كردن ميتواند كاملا در اين مرحله تحقق يابد. بازي كودك دبستاني ميتواند با بسياري از مطالب خواندني و نوشتني همراه باشد. بازي و تمرين بدني براي كودكان يك امر طبيعي است.
بازي همواره با انگيزههايي همراه است كه كودك را تحريك ميكند تا اعضاي گوناگون، حواس و ذهن خود را به كار اندازد و همين به كار بردن، موجب رشد و تربيت اوميشود.
بازي درست و به موقع ميتواند خجالت، ترس و پرخاشگري كودكان را از بين ببرد و به نحو موثري از حساسيت و نگراني آنها بكاهد.
كودك از طريق بازي كردن، احساسات خود را بيان ميكند و ترسها و نگرانيهاي خود را ابراز ميدارد و گاه مسائل و مشكلات خود را حل ميكند.
بازي از آن جا كه در رشد همه جانبه كودكان دبستاني نقش بسيار مهمي دارد، بايد بيش از پيش مورد توجه مربيان و معلمان قرار گيرد.
برنامهريزي درس تربيت بدني
برنامهريزي درس تربيت بدني و ورزش در دبستان بايد به گونهاي صورت گيرد كه فقط به رشد و تكامل قواي جسماني محدود نشود بايد تمامي ابعاد شخصيت كودك اعم از عاطفي، رواني، اجتماعي و غيره را در برگيرد.
تربيت بدني و ورزش يكي از دروس اصلي در دوره ابتدايي است كه اگر به درستي براي آن برنامهريزي شود، دانشآموزان را در يادگيري تمامي دروس ياري ميدهد و زمينه تحقق اهداف كلي آموزش و پرورش را فراهم ميكند. تربيت بدني بايد بتواند از طريق فعاليتهاي جسماني و تمرينها و ورزشهاي مختلف، رشد و توسعه قواي بدني، تواناييها و استعدادهاي ذهني، عاطفي و اجتماعي دانشآموزان را تسهيل كند. درس تربيت بدني و ورزش هرگز نبايد به عنوان يكي از دروس حاشيهاي يا ضميمه در دوره دبستان تلقي شود.
مربيان و معلمان ورزش در دوره ابتدايي بايد موارد مربوط به آمادگي جسماني را به گونهاي عرضه كنند كه دانشآموزان تشويق شوند تمرينها و فعاليتهاي جسمي را حتي در خارج از مدرسه هم انجام دهند.
زيرا يكي از اهداف مهم و دراز مدت تربيت بدني، حفظ و نگهداري حد مطلوب آمادگي جسماني دانشآموزان در سالهاي آينده است.
مراحل فعاليتهاي تربيت بدني در دبستان
فعاليتهاي تربيت بدني در دوره دبستان را ميتوان به سه مرحله اساسي تقسيم كرد:
1-فعاليتهاي قبل از 8 سالگي
(مهارتهاي بنيادي):
در دوره پيشدبستاني و اوايل دوره دبستان، كسب تواناييها و مهارتهاي اساسي در حركات جابهجايي بسيار مورد توجه است.
زيرا افزايش و توسعه اين نوع حركات، اين توان را به كودك ميدهد تا ياد بگيرد كه چگونه به درستي راه برود، بدود، بپرد و پرتاب و دريافت كند و حركاتي مانند آن را انجام دهد.
والدين و مربيان بايد باايجاد زمينههاي مناسب و امكانات كافي، كودكان را به انجام بازيها و فعاليتهاي مختلف ورزشي، براي كسب انواع مهارتها و فعاليتهاي بدني وا دارند.
2-فعاليتهاي 8 تا 10 سالگي(مهارتهايابتدايي ورزش): در اين سنين معلم بايد بر اجراي حركاتي تأكيد كند كه نياز به دقت و مهارت بيشتري دارند. آموزش حركات ورزشي در اين مرحله بايد به گونهاي باشد كه دانشآموزان حركات ورزشي را كمكم با مهارتهاي ورزشي هماهنگ كنند. براي تحقق اين كار معلم ميتواند شكل سادهاي از واليبال كه در آن تركيبي از مهارتهاي بنيادي مانند دويدن، پريدن، ضربهزدن، پرتاب و دريافت كردن وجود دارد، به دانشآموزان آموزش دهد. البته معلم براي انجام اين كار بايد نيازها و علاقههاي دانشآموزان و همچنين امكانات موجود در مدرسه را هم در نظر بگيرد.
3-فعاليتهاي 10 تا 12 سالگي (مهارتهاي ورزشي): مهارتهاي ورزشي در سالهاي آخر دبستان آموزش داده ميشود. زيرا در اين سنين كودك از نظر جسمي، ذهني، عاطفي و رواني آمادگي بيشتري پيدا كرده است و ميتواند آموزشها و تمرينهاي ورزشي را جديتر و بهتر اجرا كند.
البته معلم بايد براي ايجاد مهارت مناسب در اين سنين، تمرينهاي بيشتر و طولانيتري را در نظر بگيرد، فعاليتهاي شديد و آرام را به طور متناوب قرار دهد، از برگزاري فعاليتهاي مسابقهاي شديد بپرهيزد و بر جنبههاي انساني ورزش، خصوصيات خوب اخلاقي و حس گروهي تأكيد كند.
اردوهاي ورزشي و تفريحي
در دبستان، اردوهاي تفريحي و ورزشي كوتاه مدت روزانه يا ساعتي كه با تلاش معلم در مكانهاي معيني برگزار ميشود، ميتواند علاوه بر افزايش مهارت، حركات و فعاليتهاي ورزشي دانشآموزان، در رشد و تكامل ذهني، عاطفي، رواني و اجتماعي آنها بسيار مؤثر باشد.
معلم بايد محل مناسب براي برگزاري اردو انتخاب كند، وسايل و امكانات مورد نياز را به خوبي پيشبيني كند تا دانشآموزان به راحتي بتوانند فعاليتهاي ورزشي خود را انجام دهند.
در برخي مواقع معلم ميتواند دانشآموزان را به گروههاي مختلفي تقسيم كند تا با يكديگر به رقابت سالم بپردازند.
در اردوهاي تفريحي و ورزشي، دانشآموزان ضمن انجام فعاليتهاي ورزشي، روابط و دادوستدهاي اجتماعي خود را توسعه ميدهند و با زندگي جمعي و فعاليتهاي گروهي آشنا ميشوند.
بنابراين معلم بايد در طول سال تحصيلي و در موقعيتهاي مناسب، با برگزاري اردوهاي تفريحي و ورزشي براي دانشآموزان، زمينه رشد و تكامل بدني، ذهني و اجتماعي آنها را فراهم كند.
البته بهتر است كه معلم بيشتر از اردوهاي كوتاه مدت ساعتي استفاده كند. زيرا اردوهاي روزانه نياز به تجهيزات و امكانات بيشتري دارند.
همچنين معلم بايد از ايمن بودن محل برگزاري اردو اطلاع داشته باشد و با پيشبينيهاي لازم از خطرات احتمالي پيشگيري كند و تمامي تلاش خود را براي تامين سلامت دانشآموزان به كار گيرد. علاوه بر اين معلم بايد سعي كند تا دانشآموزان در اردو از وقت خود به خوبي استفاده كنند و از تنبلي و سهلانگاري بپرهيزند.
درس تربيت بدني، يكي از دروس بسيار مهم در دوره ابتدايي است. اگر در اين سنين موقعيتهاي لازم براي كسب تجربههاي حركتي و تكرار و تمرين آنها فراهم نشود، ممكن است كودك هرگز فرصت تصحيح و تكميل الگوهاي حركات بنيادي را پيدا نكند و به همين دليل يادگيري هر نوع مهارت ورزشي در سنين بالاتر با كندي انجام خواهدشد. به طور يقين اگر شناخت كافي نسبت به امري صورت نگيرد، نميتوان به راحتي آن را قبول يا رد كرد.
بنابراين اگر پيشرفت تربيت بدني و ورزش كشورمان و در واقع تضمين و تامين نسلهاي سالم و تندرست، مدنظر است، بايد پيشبينيهاي لازم و سرمايهگذاري قوي و اساسي در اين زمينه صورت پذيرد.
براي اصلاح و بهبود وضع تربيت بدني در دوره دبستان، پيشنهادهاي زير ارائه ميشود:
1-جذب نيروهاي متخصص رشته تربيت بدني براي تدريس در كلاس تربيت بدني دوره ابتدايي
2- استفاده از بازيهاي دبستاني و آموزش حركات پايه
3-افزايش سطح آگاهي مسئول مدرسه و اولياي دانشآموزان درباره كلاس تربيت بدني.
4- توجه معلم ورزش به تفاوتهاي فردي دانشآموزان در تمامي جنبههاي رشد و تكامل آنها.
5- افزايش و توسعه امكانات و وسايل ورزشي يكسان براي تمامي مدارس.
6-نظارت بر شيوه كلاسداري و اجراي درست مواد آموزشي تربيت بدني از سوي معلمان ورزش.
7- ايجاد هماهنگي ميان نگرش خانواده، مدرسه و معلم به فعاليت و حركاتهاي ورزشي توسط كارشناسان و مشاوران ورزيده تربيت بدني.
8-تصميمگيري براي كلاس تربيت بدني توسط افراد متخصص و با هماهنگي اداره كل تربيت بدني آموزش و پرورش صورت گيرد.
موضوعات مرتبط: انتظارات آموزشی درس تربیت بدنی پایه اول ابتدایی ، ،
برچسبها: